Ακαδημαϊκή διδασκαλία

Το μάθημα θέλει να δώσει στον πρωτοετή φοιτητή γενικές γνώσεις για την Προϊστορική Αρχαιολογία της Μεσογείου και συγκεκριμένα για τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στις ακτές και τις ενδοχώρες της Μεσογείου από την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου έως την 3η χιλ. π.Χ.

Σε εισαγωγικό επίπεδο εξετάζουμε:

Πρώτον, το θεωρητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ασκείται η προϊστορική αρχαιολογία, δηλαδή τις μεθόδους έρευνας, μελέτης και ερμηνείας των προϊστορικών κοινωνιών.

Δεύτερον, συζητάμε τις ανθρωπολογικές, κοινωνικές και πολιτισμικές συνιστώσες που συμπυκνώνει ο γεωγραφικός όρος “Μεσόγειος”.

Στο κύριο μέρος του μαθήματος εξετάζουμε τους πολιτισμούς της Μεσογείου με έμφαση στις ομοιότητες ή αποκλίσεις μεταξύ των επιμέρους γεωγραφικών ζωνών τις μεσογειακής λεκάνης (Αιγαίο-Βαλκάνια, Μικρά Ασία, Συροπαλαιστίνη, Κύπρο, Βόρεια Αφρική και δυτική Μεσόγειο) σε κάθε περίοδο. Εξετάζουμε τις πιο αντιπροσωπευτικές προϊστορικές θέσεις κάθε πολιτισμού.

Πιο συγκεκριμένα το μάθημα ακολουθεί την εξής θεματολογία:

• Τι είναι “Αρχαιολογία” και τι “Προϊστορία” (έμφαση στην έννοια της ιστορικότητας στο παρελθόν και στην συμβολή του παρόντος στη δημιουργία του).
• Η σημασία της Μεσογείου ως πολιτισμικής ενότητας (έμφαση στην ετερότητα και την αντιφατικότητα των πολιτισμών της).
• Γενικά θεωρητικά ζητήματα που απασχολούν την Προϊστορική Αρχαιολογία (οικονομία με έμφαση στην τρoφοσυλλογή και την παραγωγή, παλαιοπεριβάλλον, τεχνολογία, κοινωνία, συμβολισμοί).
• Γενικοί χρονολογικοί ορίζοντες της προϊστορικής Μεσογείου.
• Παλαιολιθική περίοδος: πρώτη κατοίκηση των ακτών της βόρειας Αφρικής – αποικισμοί της ΝΑ Ασίας και της Ευρώπης από τον πρώιμο άνθρωπο – εξέλιξη του ανθρώπινου είδους (Erectus, αρχαϊκός Sapiens, Neanderthal, σύγχρονος Sapiens) – πολιτισμός Κατώτερης Παλαιολιθικής (νότια Γαλλία, Atapuerca) – πολιτισμός Neanderthal και σπήλαια – πρωιμότητα της εμφάνισης του σύγχρονου Sapiens στην Εγγύς Ανατολή – βραχογραφίες και μικροτεχνία στην Ανώτερη Παλαιολιθική της ΝΔ Ευρώπης.
• Μετάβαση προς το παραγωγικό στάδιο: ο ρόλος των Νατούφιων στην μετάβαση προς την παραγωγική οικονομία – Μεσολιθική και Νεολιθικοποίηση (μείγμα κυνηγετικής/παραγωγικής οικονομίας).
• Προκεραμική Νεολιθική (παραγωγική οικονομία και πολιτισμός της λατρείας και των νεκρικών εθίμων): κέντρα στον άνω Ευφράτη – λατρευτικά κέντρα στην Ιορδανία – πρώτη κατοίκηση της Κύπρου.
• Νεολιθική Ελλάδα και Αιγαίο – Μικρά Ασία (Çatal Höyük).
• Κύπρος (συνέχεια): Ακεραμική (Χοιροκοιτία), Νεότερη Νεολιθική, Χαλκολιθική.
• ΕΙΔΙΚΟ ΘΕΜΑ: Μεγαλιθικά μνημεία στη δυτική Μεσόγειο.

Το μάθημα κάνει εξειδικευμένη παρουσίαση της Νεολιθικής περιόδου στον ελλαδικό/αιγαιακό χώρο, στην Μικρά Ασία και στην Εγγύς Ανατολή.

Καταρχήν παρουσιάζει το πλαίσιο της μετάβασης της οικονομίας από την τροφοσυλλεκτική στην παραγωγική στην αρχή του Ολόκαινου και εξετάζονται τα διαφορετικά δεδομένα για το Μεσολιθικό και Προκεραμικό πολιτισμό.

Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η άσκηση της παραγωγικής οικονομίας και οι ενδείξεις διαφοροποίησής της μέσα στη Νεολιθική του ελλαδικού χώρου.

Τρίτον, συζητούνται οι διαφοροποιήσεις της Νεολιθικής στις γειτονικές περιοχές της Μικράς Ασίας (Çatal Höyük) και Κύπρου.

Το μάθημα απαιτεί μικρές εργασίες και παρουσιάσεις.

Το μάθημα συζητά την έννοια του “πολιτισμού” και τις διαφοροποιήσεις του στο χώρο και στο χρόνο. Με αφορμή την πολυπλοκότητα και ποικιλία του πολιτισμικού φαινομένου (ως οικονομία, ταυτότητα, συμβολισμό, ιδεολογία, περιβάλλον, τεχνογνωσία, λειτουργία κλπ) παρουσιάζει όψεις του υλικού πολιτισμού από την προκολομβιανή Αμερική, την Άπω Ανατολή, τον Ειρηνικό και την Αυστραλία.

Απώτερος στόχος του μαθήματος είναι να θέσει αναστοχαστικά το ερώτημα “γιατί διαφέρουν” και “γιατί αλλάζουν” οι πολιτισμοί. Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιεί τα παραδείγματα από τα διάφορα μέρη του κόσμου για να δει τις αλλαγές των θεωρητικών μεθόδων με τις οποίες η Αρχαιολογία ερμηνεύει τους πολιτισμούς και τέλος να επαναλάβει την αξία των νοημάτων και των συγκυριών καθεμιάς πολιτισμικής παράδοσης και την αποκήρυξη της σύγκρισης και της εξέλιξης.

Οι κυρίαρχες ιδεολογίες της δυτικής Αρχαιολογίας στα πλαίσια της αποικιοκρατίας είναι επίσης ένα ζήτημα που θίγεται.

Το μάθημα απαιτεί μικρές εργασίες και παρουσιάσεις.

Το μάθημα εξέτασε τις θεωρητικές τάσεις που διέκριναν την ελληνική προϊστορική αρχαιολογία με βασικό άξονα το έργο του Χρ. Τσούντα, του Δ. Θεοχάρη και του Γ. Χουρμουζιάδη.

Μέσα από παραδείγματα ερμηνειών τους για τη Νεολιθική Θεσσαλία και την αρχή της Νεολιθικής στην Ελλάδα, συζητήθηκαν οι αλλαγές των ερμηνευτικών προτεραιοτήτων τους, καθώς και η επιρροή που δέχτηκαν από τις διεθνείς ιδεολογικές και φιλοσοφικές τάσεις και η διαμόρφωση της ιδιαίτερης αρχαιολογικής τους γλώσσας στο πλαίσιο της ελληνικής Αρχαιολογίας.

Στο ειδικό αυτό πλαίσιο συζητήθηκε η επιρροή που είχε στο έργο τους ο ανταγωνισμός της κλασικής αρχαιότητας ως προβεβλημένου εθνικού παρελθόντος σε σχέση με το προϊστορικό παρελθόν.

Το μάθημα εξέτασε την ιστορία της ελληνικής Αρχαιολογίας από την διαμόρφωσή της σαν επιστημονικό και ακαδημαϊκό κλάδο τον 19ο αιώνα έως τις σημερινές της προτεραιότητες.

Στο πλαίσιο αυτό παρουσίασε βασικούς ιστορικούς σταθμούς της, όπως η ίδρυση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Ξένων Σχολών, Πανεπιστημιακών Τμημάτων καθώς και τις ιδεολογίες που κάθε φορά εκφράστηκαν μέσα από την ίδρυση και τη διαδρομή αυτών των φορέων.

Παράλληλα, στο ίδιο πλαίσιο συζήτησε τις μεγάλες ανασκαφές-αναστηλώσεις (Ακρόπολη, Κνωσός, Μυκήνες) καθώς και τις ιδεολογικές τους συνιστώσες.

Η συζήτηση συσχετίστηκε και με τις ιδεολογίες της αποικιοκρατίας και τον βαθμό που καθόρισαν το ρόλο της Αρχαιολογίας στην Ελλάδα.