Το σπήλαιο Σαρακηνού στην Κωπαΐδα της Βοιωτίας

Το σπήλαιο Σαρακηνού δεν είναι μια κοινή περίπτωση σπηλαίου με χρήση στη Νεολιθική, όπως πολύ συχνά συμβαίνει στα ελληνικά σπήλαια. Πέρα από τις οικιακές χρήσεις (σταβλισμός, αποθήκευση, περιστασιακή κατοίκηση, καταφύγιο, κατεργασία πρώτων υλών), αναγνωρίσιμες από τα σχετικά κατάλοιπα πολυάριθμων αγγείων, πελεκημένων εργαλείων, εξαρτημάτων ύφανσης, οστών ζώων και υπολειμμάτων τροφής, έχουν έρθει στο φως πλήθος ειδωλίων που απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές. Η παρουσία ειδωλίων ανάμεσα στα νεολιθικά κατάλοιπα των σπηλαίων δεν είναι ασυνήθιστη, ωστόσο ο Σαρακηνός είναι η μοναδική περίπτωση όπου τα ειδώλια είναι εκατοντάδες, ίσως και περισσότερα, διανύουν πάνω από μία περιόδους χρήσης και φέρουν ποικίλα απεικονιστικά χαρακτηριστικά στο πρόσωπο και στα ρούχα.

Ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι τελούνταν συμβολικές πράξεις στα νεολιθικά σπίτια, το ερώτημα σχετικά με το εάν τελούνταν τελετουργικές πράξεις στα σπήλαια έχει δεχθεί μέχρι τώρα απαντήσεις πολύ επιφυλακτικές και θεωρητικές, τόσο όσον αφορά το ναι, ότι δηλαδή τελούνταν, όσο και το όχι, ότι δεν τελούνταν. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν είναι διαθέσιμες ανάμεσα στα κατάλοιπα των σπηλαίων, όπως αυτά που περιγράφηκαν παραπάνω, αρκετές υλικές ενδείξεις που θα μπορούσαν να διαχωρίσουν τις καθημερινές και οικιακές δραστηριότητες από κάποιες που είχαν αφιερωματικό χαρακτήρα. Ο διαχωρισμός αυτός είναι ιδιαίτερα δύσκολος εάν θεωρήσουμε ότι και η καθημερινότητα της ζωής στο σπήλαιο (όπως λ.χ. τα γεύματα, η τακτοποίηση των ζώων στη στάνη) εμπεριέχει συμβολισμούς και τελετουργικές πράξεις. Σε κάποιες προκαταρκτικές δημοσιεύσεις υποστηρίζουμε ότι ο Σαρακηνός ωστόσο παρέχει στη νεολιθική έρευνα την επιβεβαίωση που αναζητούσε έως τώρα: για την τελετουργική απόθεση αναπαραστάσεων ανθρώπινων μορφών, ακόμα κι αν αυτές δεν αποτελούν λατρευτικά αντικείμενα και θεοποιημένα ομοιώματα και οι σημασίες που είχαν για τους ανθρώπους του σπηλαίου μάς είναι άγνωστες. Δείχνουν όμως ότι συνέβαινε τυποποιημένη πρακτική προσφοράς ως προς την εκτέλεση της πράξης (δομημένη απόθεση), τα αντικείμενα (τουλάχιστον ειδώλια), το χώρο (σπήλαιο) αλλά και ως προς τη ισχύ της διάρκειας του εθίμου (παράδοση αιώνων).