Τα ερυθροδιακόσμητα αγγεία της Μέσης Νεολιθικής από το σπήλαιο του Κύκλωπα στις Βόρειες Σποράδες

Μια ομάδα από βαθιά κύπελλα με κόκκινα διακοσμητικά σχέδια σε μορφή πλέγματος ήταν το αντικείμενο που ανέλαβα να μελετήσω σ’ αυτό το σπήλαιο που ανέσκαψε ο καθ. Α. Σάμψων στο ερημόνησο Γιούρα, βόρεια της Αλοννήσου, σχεδόν στο κέντρο του βορείου Αιγαίου. Τα αγγεία δεν σώζονται ολόκληρα, βρέθηκαν σε στενό και σκοτεινό χώρο στο βάθος του σπηλαίου, δίπλα σε νερό, και χρονολογούνται στη Μέση Νεολιθική περίοδο (περίπου 5800-5600 π.Χ.). Μαζί με τον θαυμασμό για τη δεξιότητα που πρέπει να είχε ο προϊστορικός ζωγράφος για να πετύχει τέτοια ακρίβεια στη διακόσμηση, μια σειρά από ερωτήματα γεννιούνται: άραγε οι προϊστορικοί νησιώτες ξεσήκωσαν αυτά τα πολύπλοκα σχέδια από τα υφαντά τους και τι μπορεί να σήμαιναν γι’ αυτούς; Ποιοι έφεραν στο σπήλαιο αυτά τα εντυπωσιακά αγγεία, από πού και γιατί; Τι σημαίνει η διαφορετική «στερεοελλαδίτικη» τεχνοτροπία τους σε σχέση με τη «θεσσαλική» που αντιπροσωπεύεται με λιγότερα δείγματα στο σπήλαιο; Ποια σχέση με τη χρήση τους μπορεί να έχει ο ιδιαίτερος χώρος στον οποίο βρέθηκαν;

Η μελέτη αυτή, που αποτέλεσε θέμα της διδακτορικής μου διατριβής, μου δίδαξε ότι στην αρχαιολογία μαθαίνουμε περισσότερο από τις ερωτήσεις που θέτουμε και ότι οι απαντήσεις είναι ουτοπία. Τι σημαίνουν «ρυθμός», «ταυτότητα», «χρήση»;

Υπέθεσα ότι τα αγγεία αυτά μεταφέρονταν στο νησί Γιούρα και το σπήλαιο από το γειτονικό νησί Κυρά Παναγιά όπου παλαιότερες ανασκαφές είχαν φέρει στο φως σύγχρονο οικισμό και παρόμοια αγγεία. Πιστεύω ότι, παρότι ζωγραφισμένα, δεν υπολείποντο σε χρηστικό προορισμό, αλλά ότι ενδεχομένως έφεραν περιεχόμενο αντάξιο του νοηματικού φορτίου της διακόσμησής τους. Συνεχίζω να επεξεργάζομαι την ιδέα ότι τα δοχεία και το περιεχόμενό τους μεταφέρονταν στο σπήλαιο μέσα στα πλαίσια μιας συμβολικής πράξης που τελούνταν στο σπήλαιο. Ποιοι ήταν οι φορείς αυτών των συμβολισμών; Ενδεχομένως μέλη μιας κοινωνικής ομάδας που αναγνώριζε τον εαυτό της μέσα από αυτά τα σχέδια; Η στενή μάλιστα σχέση των κεραμικών σχεδίων με την πλέξη και την ύφανση ίσως να αποτελεί ένδειξη της τεχνικής τους εξειδίκευσης στην υφαντική ή την κεντητική. Όπως και να είναι, η νοηματοδότηση αυτών των αγγείων είναι το αποτέλεσμα μιας συνάφειας με ιστορικότητα, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν -οπότε η συνάφεια αυτή επαναπροσδιορίζεται κάθε φορά που επεκτείνω και αναθεωρώ τις σκέψεις μου για τα συγκεκριμένα αγγεία, πράγμα που μπορεί να διαπιστώσει κανείς συγκρίνοντας τις σχετικές δημοσιεύσεις.