Η κεραμική της Νεολιθικής και της Χαλκοκρατίας στο σπήλαιο Λιμνών στον Χελμό

Το σπήλαιο των Λιμνών, σε υψόμετρο 800 μ. περίπου στον Χελμό στην βορειοανατολική Πελοπόννησο, φιλοξένησε στη φυσική είσοδό του εγκατάσταση της  Νεολιθικής για σύντομο χρονικό διάστημα στο τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα χωριό που απλώθηκε γύρω από την είσοδο και χρησιμοποίησε και το εσωτερικό της για κάποιες χρήσεις (π.χ. αποθήκευση). Πριν την 5η χιλιετία, ο χώρος αυτός ήταν ακτάλληλος για εγκατάσταση γιατί ήταν πλημμυρισμένος από νερά που έτρεχαν από μέσα από το σπήλαιο και έβγαιναν έξω από την είσοδό του. Μετά τη Νεολιθική ο χώρος ξαναχρησιμοποιείται κατά την Πρώιμη και Μέση Χαλκοκρατία (3η και 2η χιλιετία) αλλά με ενδιάμεσα κενά. Από όλες τις προϊστορικές εγκαταστάσεις του σπηλαίου, η Νεολιθική παρουσιάζει τη μεγαλύτερη πυκνότητα, διάρκεια και έκταση.

Τα περισσότερα Νεολιθικά αγγεία είναι χονδροειδή με χρώματα κυρίως καστανά σκούρα. Πιο συνηθισμένα είναι τα ανοιχτά και τα βαθιά ανοιχτά σκεύη που θα εξυπηρετούσαν την παρασκευή και κατανάλωση φαγητού, ίσως και κάποια μορφή συντήρησης. Λείπουν εντελώς τα αγγεία με ζωγραφισμένα κοσμήματα και γενικά τα αγγεία με πολύχρωμες επιφάνειες. Ωστόσο, είναι παρούσα η εγχάρακτη διακόσμηση που, μάλιστα, έχει μορφή εντελώς τοπική: γραμμές, διαγραμμισμένα ορθογώνια και τρίγωνα σχεδιάζονται με ανεπαίσθητη χάραξη που ελάχιστα διακρίνεται, ειδικά σε ανοιχτές φιάλες. Παρούσα είναι επίσης και η τυπική για την περίοδο πλαστική και σχοινοειδής διακόσμηση, αλλά αυτή απαντά στα πιο βαθιά δοχεία.

Η αδρή κεραμική χαρακτηρίζει και τις εγκαταστάσεις της Εποχής του Χαλκού στο σπήλαιο. Από τη Μεσοελλαδική περίοδο ξεχωρίζουν τα σκεύη με βαθιές αυλακώσεις και κάποια λεπτά κύπελλα. Στο τέλος αυτής της περιόδου ιδρύεται οστεοφυλάκιο σε κόγχη αμέσως μετά το άνοιγμα της εισόδου.

Το σπήλαιο των Λιμνών είναι ένα από τα πολύ λίγα σπήλαια της ηπειρωτικής Ελλάδας που συνδυάζουν μεγάλο υψόμετρο και διαχρονική χρήση στην προϊστορία (όπως και το Κωρύκειο Άντρο στον Παρνασσό). Κατά τη Νεολιθική μάλλον χρησιμοποιούνταν για τη συστηματική εποχική εγκατάσταση μετακινούμενων ομάδων –πιθανότατα κτηνοτρόφων– οι οποίοι το χειμώνα ζούσαν στα πεδινά της Πελοποννήσου ή και πιο μακριά. Η ύπαρξη υπαίθριου οικισμού της προχωρημένης Εποχής του Χαλκού σε κοντινή απόσταση από το σπήλαιο και η ίδρυση του οστεοφυλακίου ενδεχομένως υποδηλώνουν ότι σε αυτή τη φάση οι χρήστες προέρχονταν από το άμεσο περιβάλλον του σπηλαίου.

Ανασκαφή της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας