Τα αγγεία στους ορεινούς καταυλισμούς της Νεολιθικής και της Χαλκοκρατίας στο σπήλαιο της Αγίας Τριάδας στον Ελικώνα

Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 900 μ. στο όρος Ελικώνας στην περιοχή της Αγίας Τριάδας Λειβαδιάς. Είναι γνωστό για τη χρήση του από την Αρχαϊκή περίοδο και για πολλούς αιώνες ως ιερό αφιερωμένο στις Νύμφες, τον Πάνα και άλλες θεότητες για τη λατρεία των οποίων προσέρχονταν προσκυνητές από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ωστόσο της αρχαίας λατρείας προηγήθηκαν διαδοχικές χρήσεις του σπηλαίου κατά την προϊστορία: περιλαμβάνουν μη διαταραγμένα κατάλοιπα από καύσεις της Μέσης Εποχής του Χαλκού (αρχή 2ης χιλιετίας π.Χ.), καθώς και διάσπαρτα ευρήματα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού και της Νεολιθικής (3η και 4η χιλιετία π.Χ.).

Τα θραύσματα από κεραμικά δοχεία είναι το πολυπληθέστερο κατάλοιπο αυτών των χρήσεων. Από τη μελέτη μου προκύπτει ειδικότερα ότι οι πληθυσμοί που ήρθαν στο σπήλαιο στο τέλος της Νεολιθικής και στην αρχή της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού χρησιμοποίησαν πολύ φαρδιά χειροποίητα ανοιχτά σκεύη που έχουν χαρακτηριστικά τριγωνικά χείλη πάνω στα οποία έχουν επικολλήσει λεπτές αποφύσεις. Στη Μέση Εποχή του Χαλκού οι χρήστες του σπηλαίου έφεραν επίσης χειροποίητα αγγεία, στιλβωμένα σε μαύρο χρώμα, μαζί με χονδροειδή γκρίζα σκεύη με αυλακώσεις ή εγχαράξεις ως διακόσμηση, καθώς και λεπτότοιχα γκρίζα τροχήλατα κύπελλα.

Το πιθανότερο είναι ότι το σπήλαιο χρησιμοποιούνταν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες από κτηνοτρόφους που μετακινούσαν εποχικά τα κοπάδια τους στα ορεινά πλατώματα του Ελικώνα. Ενδεχομένως δεν χρησιμοποιούν όλοι αυτοί οι μετακινούμενοι πληθυσμοί το σπήλαιο, ούτε όσοι το χρησιμοποιούν πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι το κάνουν ταυτόχρονα ή διαχρονικά για τον ίδιο λόγο. Χρήσεις οικιακές είναι πιθανότερες για τη Νεολιθική περίοδο και την αρχή της Εποχής του Χαλκού: ξεχωρίζουν οι μεγάλες καμπύλες ερυθρές φιάλες με χαρακτηριστικό παχύ τελείωμα στο χείλος τους. Στη Μέση Εποχή του Χαλκού τα κεραμικά δοχεία που βρέθηκαν στο σπήλαιο συνθέτουν μια οικοσκευή με μεγαλύτερο εύρος χρήσεων: μαγείρεμα, αποθήκευση, κατανάλωση φαγητού και ποτού. Ανάμεσα στα τελευταία βρίσκονται και αγγεία λεπτότεχνης κατασκευής (τα λεγόμενα Βοιωτικά “Μινύεια”) που θεωρούνται, από άλλες θέσεις, ότι αποτελούσαν σερβίτσια “επίσημης”, τελετουργικής χρήσης. Από τα αδρά σκεύη, αρκετά (φιάλες και μικρά) φέρουν αυλακώσεις και εγχαράξεις. Σε ένα μαγειρικό σκεύος έχει διανοιχθεί τρύπα κοντά στον πυθμένα. Από τη σύνθεση αυτή δημιουργείται η εικόνα ενός συνόλου που ικανοποιούσε καθημερινές χρήσεις ανάμεσα στις οποίες κάποιες μπορεί να ήταν τελετουργικές.

Ανασκαφή της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (1989-2009, Β. Βασιλοπούλου).